Kazimierz I Karol "Mnich, Odnowiciel" Piast (urodzony 25 lipca 1016 roku, zmarł 28 listopada 1058 roku) herb
Najstarszy syn Mieszka II Lamberta Piasta, króla Polski i Ryksy Ezzon Lotaryńskiej, córki Herenfrieda Ezzona Lotaryńskiego, palatyna reńskiego.
Książę Polski od 10 maja 1034 roku do 1039 roku i od 10 maja 1039 roku do 28 listopada 1058 roku, książę Mazowsza od 1047 roku do 28 listopada 1058 roku.
Po śmierci ojca odziedziczył tron polski w 1034 roku, jednakże, którego zdołał utrzymać początkowo do 1037 roku.
Otrzymał dwa przydomki. Pierwszy z nich - "Odnowiciel": odbudował i wzmocnił państwo po kryzysie wewnętrznym i klęskach zewnętrznych lat 30-tych XI wieku. Drugi przydomek "Mnich" ukazywał Kazimierza, który jako miał być rzekomo przeznaczony do stanu duchownego.
Miedzy 1038 a 1039 rokiem zawiera w Krakowie związek małżeński z Dobroniega Maria Rurykiewiczówna (urodzona przed 1012 rokiem, zmarła zapewne w Krakowie, w 1087 roku), córką Włodzimierza "Wielkiego" Rurykiewicz, wielkiego księcia kijowskiego.
Władca prywatnie.
Urodził się w 1016 roku jako syn następcy tronu, Mieszka, a wnuk Bolesława "Chrobrego". Nadanie Kazimierzowi drugiego, cesarskiego imienia Karol, można wiązać z ambicjami politycznymi ówczesnego dworu książąt polskich. Zarówno rodzice a nade wszystko matka Rycheza (wnuczka cesarza Ottona II), jak i dziadek Bolesław planowali dla młodego księcia wspaniałą przyszłość. Kazimierz otrzymał staranne wykształcenie. W wieku 10 lat powierzono go nauczycielom. Młody książę posiadł umiejętność czytania i pisania, poznał łacinę, a sądząc z opinii Galla Anonima, interesował się literaturą. Wokół wykształcenia Kazimierza narosły pewne mity. W XIII wieku kultura dworów książęcych upadła tak nisko, że umiejętność pisania i czytania uważano za domenę duchownych. Średniowieczni kronikarze uważali więc, że Kazimierz był przygotowywany do stanu duchownego. Kazimierz był silnie związany z matką. Często ulegał jej woli, był pod wpływem jej ambitnych planów i wielokrotnie korzystał z jej pomocy. Potrafił jednak również działać samodzielnie. Wykazywał się dużym rozsądkiem i trzeźwą oceną sytuacji politycznej. Ulegając pozornie cesarzowi realizował własne cele polityczne. Dostosowywał cele do aktualnych możliwości. Preferował realne osiągnięcia nad ryzykownymi wyczynami. Przyjmował pokornie cesarskie upomnienia, składał dary na dworze cesarza Henryka, a przy lada okazji wzmacniał swoje stanowisko. Wykorzystując koneksje rodzinne tworzył w Niemczech środowisko przyjaznych Polsce arystokratów, korzystając z ich wsparcia dla swoich dyplomatycznych zabiegów. Około roku 1041-1042 Kazimierz "Odnowiciel" poślubił Marię Dobronegę. Małżeństwo to miało przypieczętować sojusz z Rusią Jarosława "Mądrego". Dobranega urodziła czterech synów, gwarantujących kontynuację rodu oraz córkę wydaną za księcia czeskiego.
Działalność publiczna.
Początki rządów Kazimierza przypadają na burzliwy okres historyczny. Brak jest jednoznacznych informacji z tego okresu. Historycy do dziś spierają się zarówno co do faktów, jak i ich interpretacji. Niektórzy twierdzą, że po śmierci Mieszka II w 1034 roku rządy objął brat Kazimierza, Bolesław "Zapomniany". Jednak najstarsza kronika polska (Gall Anonim) podaje, że po śmierci Mieszka II tron polski objął Kazimierz. U jego boku stać miała matka Rycheza, pomagając synowi w objęciu tronu. Ambicje dumnej Rychezy, pomnej tradycji cesarskiego rodu Ottonów, miały uczynić Kazimierza potężnym władcą, władcą na miarę dziadka Bolesława. Jednak ani sytuacja wewnętrzna kraju, ani okoliczności zewnętrzne nie sprzyjały realizacji jej planów. Obawiając się reakcji cesarza Kazimierz nie mógł koronować się na króla.
Działania możnych, dążących do osłabienia dynastii i ograniczenia jej prerogatyw były tak silne, że również z tego względu koronacja była niemożliwa. Sytuacja wewnętrzna kraju była skomplikowana. Klęski polityczne, bunty przeciw dynastii, spiski młodych książąt i możnych osłabiły strukturę państwa. Wśród możnych pojawiła się grupa pretendentów do tronu. Dążyli oni do obalenia panującej dynastii lub wyrwania spod rządów centralnych choćby części Polski. Tendencje te nałożyły się na odżywające separatyzmy plemienne oraz powszechne niezadowolenie z obciążeń na rzecz państwa i Kościoła. Zwolennicy przywrócenia dawnego kultu pogańskiego zaczęli zyskiwać coraz większą popularność. Należy pamiętać, że w bezpośrednim sąsiedztwie Polski żyli wierni tradycyjnym kultom Wieleci, Prusowie i Pomorzanie. Dlatego też, zabiegająca o silną władzę królewską dla syna Rycheza, została zmuszona przez otoczenie księcia do wyjazdu do Niemiec.
Po wyjeździe matki Kazimierz nie zamierzał jednak ulec woli możnych. Ci postanowili więc pozbawić go władzy. Byłoby to zapewne łatwiejsze, gdyby nie zwalczali się nawzajem. Jednym z poważniejszych kandydatów do tronu był Miecław, były cześnik Mieszka II, który stworzył na Mazowszu udzielne księstwo. Kazimierz, nie wytrzymując naporu możnych, uciekł na Węgry. Państwo pozbawione monarchy pogrążyło się w anarchii. Możni walczyli między sobą o władzę, aparat państwowy załamał się pod falą powstania ludowego i ruchów pogańskich. Nie wszystkie dzielnice zostały w jednakowym stopniu dotknięte rozruchami. Na niektórych terenach zamieszki miały charakter zdecydowanie pogański, gdzie indziej czynniki religijne odgrywały mniejszą rolę. Większe grody w Wielkopolsce oraz Kraków nie zostały dotknięte przez rozruchy. Również na Mazowszu było raczej spokojnie. Tam właśnie schronili się duchowni i możni. Natomiast Pomorze Gdańskie wróciło do religii przodków.
Wykorzystując sytuację, książę czeski Brzetysław poprowadził wielką wyprawę na Polskę. Czeski kronikarz Kosmas pisał: "Wtargnął do polskiej ziemi, owdowiałej po swoim księciu i nieprzyjacielsko ją napadł i jak niezmierna burza szaleje, sroży się, wszystko zwala - tak wsie rzeziami, rabunkami, pożarami pustoszył, obronne miejsca siłą dobywał". Brzetysław na swojej drodze właściwie nie napotkał oporu. Wrocław i Kraków zostały zdobyte. Książę czeski nie spustoszył Śląska i Małopolski. Uważając te ziemie za tradycyjnie z nim związane, przyłączył je do państwa czeskiego. Natomiast Wielkopolska została kompletnie zniszczona. Najważniejsze grody tej dzielnicy - Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki, Giecz - zostały zrabowane i zniszczone, a ludność uprowadzona. Brzetysław wywiózł do Czech relikwie Świętego Wojciecha, fundament gnieźnieńskiej metropolii, a także szczątki jego brata, pierwszego arcybiskupa gnieźnieńskiego, Radzima. Wywiózł też szczątki pięciu polskich eremitów - męczenników.
Kazimierz utknął na Węgrzech, zatrzymany tam siłą przez króla węgierskiego, na życzenie Brzetysława. Uwolnił go dopiero nowy władca Węgier. Z przydzieloną mu eskortą węgierską udał się Kazimierz do Niemiec szukając tam pomocy u matki i jej przyjaciół. Wsparcie zapewniło mu objęcie władzy przez Henryka III w 1039 roku. Nowy władca niezadowolony był z potęgi Brzetysława. Obawiał się także rozszerzenia się powstania pogańskiego na tereny słowiańskie znajdujące się w granicach Cesarstwa. Dał więc do dyspozycji Kazimierzowi 500 rycerzy, a sam uderzył na Czechy. Pokonał Brzetysława w 1041 roku. Układ w Ratyzbonie w 1041 roku między Henrykiem III a Brzetysławem zobowiązywał tego ostatniego do oddania Kazimierzowi Małopolski. Śląsk miał pozostać przy Czechach. Skupiając wokół siebie zwolenników przywrócenia dawnego ładu, Kazimierz wrócił do wyczerpanego walkami wewnętrznymi kraju. Bazą jego działań stała się nie zniszczona Małopolska.
Po powrocie Kazimierz zawiązał przymierze z potężnym księciem ruskim, Jarosławem "Mądrym" i poślubił jego siostrę Marię Dobronegę. Wkrótce też siostra Kazimierza, Gertruda wyszła za syna Jarosława - księcia Izasława. Kazimierz dodatkowo uwolnił 800 brańców porwanych przez Chrobrego w czasie wyprawy kijowskiej. Książę Jarosław uważał za swego głównego przeciwnika Miecława. Jego silna pozycja na Mazowszu i dążenie do opanowania całej Polski, jego kontakty z sąsiednimi plemionami pogańskimi, Prusami, Jadźwingami i Litwinami, wszystko to zagrażało zachodniej granicy państwa ruskiego. Stąd konflikty zbrojne między Miecławem i Jarosławem. W 1047 roku Kazimierz wraz z księciem ruskim wkraczają na Mazowsze. Miecław nie doczekał się pomocy Pomorzan i poległ w walce. Po klęsce zadanej Pomorzanom, Kazimierz rozciąga swoje panowanie na Mazowsze i wschodnie Pomorze. Groźba rozpadu państwa została zażegnana, a prawowity władca mógł kontynuować odbudowę zrujnowanego kraju. Kazimierz podejmował też próby odzyskania Śląska.
W swych działaniach był jednak całkowicie uzależniony od Henryka III, który po pokonaniu Brzetysława nie widział powodu aby dalej popierać księcia polskiego. Wykorzystał więc zręcznie spory między Polską a Czechami i grał w nich rolę arbitra. W 1046 roku w Merseburgu odrzucił roszczenia Kazimierza do Śląska i zachodniego Pomorza, zatwierdzając istniejące status quo. Kazimierz zaakceptował formalnie tę decyzję, jednak nie zaprzestał działań, mających doprowadzić do zmiany sytuacji. Wzorem swoich poprzedników, bazując na powiązaniach rodzinnych, tworzył w cesarstwie przychylne sobie stronnictwo możnych i książąt gotowych interweniować na jego rzecz u cesarza. W 1050 roku nadarzyła się okazja zmiany istniejącej sytuacji. Kazimierz wkroczył na Śląsk. Prawdopodobnie bunt miejscowej ludności utrudnił Brzetysławowi obronę. Choroba cesarza, oraz jego zaangażowanie w wojny na Węgrzech, ułatwiło Kazimierzowi działania. Stawił się w Goslarze i z pozorami pokory czekał na decyzję znajdującego się w niewygodnej sytuacji cesarza. W 1051 roku Kazimierz udzielił wsparcia wojskowego Henrykowi w kompanii węgierskiej, przyczynił się nawet do ocalenia jego wojska. W 1054 roku w Quedlinburgu Henryk rozstrzygnął spór. Śląsk miał pozostać przy Polsce za cenę corocznej daniny na rzecz Czech. Decyzja ta nie była rozwiązaniem ostatecznym i pozwalała cesarzowi na kolejne interwencje w sporze polsko-czeskim. Jednakże Śląsk znalazł się ponownie w granicach państwa polskiego. Równie trudne i ważne działanie podejmował Kazimierz odbudowując zniszczone struktury państwa. Niestety, niewiele na ten temat wiemy. Kazimierz nawiązał do systemu stworzonego przez pierwszych Piastów. Odtworzył organizację grodową. Główne grody znów stały się ośrodkami administracji, egzekwującymi od ludności daniny i powinności. Ośrodek państwa i główna siedziba władzy przeniosła się do nie zniszczonej Małopolski. Kazimierz nie odbudował drużyny książęcej w dawnych rozmiarach. Nastąpiły zmiany w organizacji wojskowej. Wojsko zaczęło się opierać na obowiązku służby osadzonych na ziemi wojów, którzy sami musieli się wyekwipować. Skarbu książęcego nie stać było na utrzymywanie drużyny. Zmienił się układ sił społecznych. Dawne rody możnowładcze upadły - wyginęły w walkach wewnętrznych, lub zostały wytępione i skompromitowane buntem przeciw dynastii. W otoczeniu króla pojawili się nowi ludzie, przypuszczalnie część awansowała że stanu niższego. Zależni od księcia, popierali wzmocnienie władzy monarszej.
Istotnym elementem odbudowy wewnętrznej państwa i jego pozycji międzynarodowej było odtworzenie organizacji kościelnej. Książę rozumiał, że tylko Polska chrześcijańska ma szansę być równorzędnym partnerem w Europie i że niezależny od metropolii zewnętrznej Kościół przyczynia się do wzmocnienie pozycji państwa. Świadom był usług, które oddają monarchii wykształceni duchowni. Kazimierz wykorzystał możliwości swego wuja Hermana - arcybiskupa kolońskiego, który przysłał do Polski na zamówienie księcia sprzęt liturgiczny, księgi i duchownych. Przybywają wtedy do Polski iryjscy mnisi. Obsadzili oni kapitułę krakowską i dali początek konwentowi klasztoru tynieckiego.
W Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu znów zaczęły funkcjonować biskupstwa z kapitułą. Kazimierz starał się także o odtworzenie metropolii. Gniezno, co prawda, utraciło swoje znaczenie, ale książę próbował, bez powodzenia niestety, utworzyć arcybiskupstwo w Krakowie. Niemieckie czynniki kościelne wykorzystały trudną sytuację Polski utrudniając odrodzenie w niej niezależnego arcybiskupstwa. Próbowały podporządkować odradzający się Kościół arcybiskupstwu magdeburskiemu. Papież zatwierdził nawet sfałszowany dokument, podporządkowywając Poznań metropolii magdeburskiej. Kazimierz był przypuszczalnie fundatorem klasztorów benedyktyńskich w Lubiążu, Tyńcu, Mogilnie i Lubiniu. Niektórzy historycy wiążą powstanie tych klasztorów z następcą Kazimierza "Odnowiciela".
Bilans panowania.
Wojny domowe i najazdy sąsiadów, a także akcja represyjna po stłumieniu powstania i złamaniu opozycji możnych, spowodowały ogromne zniszczenia i wyludnienie kraju. Do przeszłości przeszła potęga militarna Polski. Jednak Kazimierz przywrócił panowanie dynastii piastowskiej na tronie polskim i skupiając wokół siebie ludzi nowych i mu oddanych, wzmocnił autorytet władcy oraz odzyskał panowanie prawie nad wszystkimi, utraconymi w okresie kryzysu monarchii wczesnopiastowskiej terenami. Pod jego władzą znalazło się Pomorze Wschodnie, Mazowsze, Wielkopolska i Małopolska oraz Śląsk. Milsko, Łużyce i Pomorze Zachodnie odpadły od kraju jeszcze za Mieszka, a Grody Czerwieńskie pozostały we władaniu książąt ruskich.
Książę Kazimierz odbudował struktury wewnętrzne państwa oraz organizację kościelną. Jego zasługi dla odbudowy państwa polskiego są niepodważalne i w pełni uzasadniają przydomek, jaki nosi. Zostawił następcy silne podstawy do ponownego wkroczenia na arenę polityki europejskiej i przywrócenia korony królewskiej.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia Władców Polski.
13-03-2024